زنجبیل

زنجبیل از گیاه زرد رنگ دارای رگه های بنفش با نام علمی (Zingiber officinale) بدست میاید . اگرچه معمولاً از زنجبیل به عنوان ریشه آن گیاه نام برده می شود ولی در اصل قسمت مورد استفاده گیاه ساقه متورم شده زیرزمینی آن است که ریزوم نام دارد. زنجبیل گیاهی تک لپه ای ، بومی آسیای جنوب شرقی است که از چهار هزار سال پیش به عنوان چاشنی و افزودنی در مواد غذایی و بیش از دو هزار و پانصد سال است که برای اهداف پزشکی مورد استفاده قرار گرفته است. مواد تشکیل دهنده فعال در زنجبیل مربوط به روغن های فرار آن است.ریزوم زنجبیل دارای 1 تا 4 درصد اسانس واولئورزین است.

زنجبیل یک گیاه دارویی است که در داروهای گیاهی چین و داروهای مهندسی در سر تا سر جهان به طور گسترده ای مورد استفاده قرار گرفته است واز قدیم الایام برای مجموعه ای گسترده از بیماری های مزمن غیر مرتبط از جمله روماتیسم ،رگ به رگ شدگی ها، دردهای عضلانی ،دردها ، گلوودرد، دردهای شکم ، یبوست ، استفراغ ،سوء هاضمه، جنون، تب، بیماری های عفونی و کرم روده به کار برده شده است. فعالیتهای فارمالوژیکی اصلی زنجبیل و ترکیبات تفکیک شده از آن عبارتند از فعالیتهای تنظیم دستگاه ایمنی، ضد تومورسازی ،ضد التهاب، ضد استفراغ. زنجبیل یک ماده آنتی اکسیدان قوی است و می تواند ایجاد رادیکال های آزاد را کاهش دهد یا متوقف نماید. زنجبیل به عنوان یک داروی گیاهی بی ضرر تلقی میشود که اثرات جانبی بسیار کم و غیر چشمگیر دارد.

استفاده از زنجبیل در انواع غذاها و نوشابه ها

زنجبیل در صنایع غذایی به عنوان چاشنی و طعم دهنده استفاده می گردد. طعم داغ و شبه آتشین زنجبیل مربوط به ترکیبات موثر آن (از جمله ماده ای به نام Shogoal) است که با خشک شدن گیاه نسبت این ترکیبات افزایش یافته و در نتیجه طعم آن واضح تر می گردد.

ریزوم های جوان زنجبیل، آبدار و حاوی طعمی ملایم هستند در حالی که ریزوم های پیر خشک تر و دارای طعمی تند می باشند. زنجبیل در بسیاری از غذاهای ژاپنی، هندی، چینی، تایلندی و کره ای به کار می رود. در اروپا نیز استفاده از این ادویه در انواع شیرینی ها و بیسکویت ها (به خصوص در مجارستان) بسیار رایج است و پودر خشک شده آن برای طعم دار کردن نان از دیرباز استفاده می شده است.

زنجبیل در آفریقای شرقی (به خصوص تانزانیا و کنیا) برای معطر کردن چای و در آفریقای غربی (نیجریه و سیرالئون) به منظور خواص تقویت قوای جنسی در انواع نوشیدنی استفاده می گردد. در کانادا نیز یکی از معروف ترین نوشابه های گازدار با طعم زنجبیل عرضه می گردد.

خواص زنجبیل

آنتی اکسیدان

ترکیبات موجود در زنجبیل دارای خواص “آنتی اکسیدانی” هستند و بدین ترتیب سلول های بدن را از رادیکال های آزاد که عامل بسیاری از بیماری های قلبی- عروقی و برخی سرطان ها و حتی باعث پیری می گردند، محفوظ می دارند.

برخی از این ترکیبات نه تنها مقاوم به دما بوده بلکه در هنگام پخت و پز آزاد می گردند و از این رو گفته می شود که خواص “آنتی اکسیدانی” زنجبیل پخته بیشتر از خام است.

در بین 1000 ترکیب غذایی آنالیز شده، خواص “آنتی اکسیدانی” زنجبیل در رده سوم قرار دارد و به همراه زردچوبه، نعنا، سیر، گشنیز و کلم بروکلی دارای بیشترین خواص “آنتی اکسیدانی” در بین سبزیجات تازه می باشد.

استفاده همزمان زنجبیل، سیر و پیاز باعث تشدید و هم افزایی خواص آنها گشته و تاثیرات آنها را دو چندان می نماید (البته در صورت مصرف داروهای رقیق کننده خون باید با احتیاط مصرف شود.)

ضد التهاب

خواص «آنتی اکسیدانی» و «ضد التهابی» زنجبیل کاملا شناخته شده اند و متاثر از موادی چون «جینجرول» موجود در این گیاه است. همچنین خاصیت ضد سرطانی آن به صورت “in vitro” نیز به اثبات رسیده است. در فرآیند خشک شدن زنجبیل، «جینجرول» به «شوگوآل» تبدیل می گردد. تحقیقات اخیر خواص «شوگوآل» را در پیشگیری از بیـماری آلزایـمـر به اثبات رسـانده اسـت. اســتفاده از زنجـبیل در کاهـش دردهای مفصـلی، تاندون و دردهای اسـتخوانی – عضلانی (معروف به آرتریت) بسیار موثر است.

ضد تهوع و دل به هم خوردگی

تحقیقات نشان داده است که استفاده روزانه 0/5 تا 1/5 گرم پودر خشک زنجبیل در روز می تواند برای درمان تهوع و دل به هم خوردگی ناشی از بارداری موثر باشد. لازم به ذکر است زنان چینی نیز در طول دوران بارداری خود برای مقابله با حالت تهوع صبحگاهی به طور مستمر از این گیاه مصرف می نمایند و از طرف دیگر سازمان بهداشت جهانی WHO و انجمن پزشکان خانواده آمریکا Association of American Family Physicians آن را برای خانم های باردار تجویز می نمایند. همچنین تحقیقات دیگری استفاده روزانه 1 گرم پودر خشک زنجبیل را در درمان تهوع بعد از عمل و یا ناشی از شیمی درمانی اثبات کرده است.

استفاده از زنجبیل در درمان بیماری مسافرت نیز بسیار شناخته شده است به طوری که دریانوردان چینی از دیرباز از زنجبیل برای مقابله با این بیماری استفاده می کردند.

کمک به هضم غذا

تأثیر زنجبیل مانند بسیاری از ادویه های دیگر در تسهیل هضم غذا و تقویت دستگاه گوارش از طریق افزایش ترشح بزاق دهان و نیز افزایش ترشح آنزیم های مجرای گوارشی و همچنین ترشح صفرا، امروزه در اغلب کشورها کاملاً شناخته شده است، به ویژه در کشورهایی چون هند که استفاده از انواع ادویه در تغذیه روزمره از جایگاه خاصی برخوردار است. از آنجائیکه زنجبیل و سیر هر دو خاصیت چربی سوز دارند، مصرف همزمان آنها با غذا باعث کنترل وزن و کاهش چربی می گردد. مصرف زنجبیل باعث ترشح آنزیم های گوارشی شده و موجب افزایش سـوخت و ساز و بهـبود متابولیسـم بـدن می شود. همچنین زنجبیل موجب تقویت حرکات حلقوی ماهیچه های دستگاه گوارش می شود و به این ترتیب شرایط بهتری را برای هضم و جذب مواد غذایی به وجود می آورد.

تقویت قوای جنسی

مواد موثر زنجبیل سبب افزایش تعداد و فعالیت اسپرم ها شده و به این ترتیب زنجبیل یکی از ترکیبات اصلی اغلب داروهای گیاهی تقویت قوای جنسی است. ابوعلی سینا نیز به این خاصیت زنجبیل اشاره نموده است.

سایر خواص

خواص زنجبیل در کاهش قند، کلسترول و تری گلیسیرید خون و همچنین اسیدهای چرب بر روی موش های آزمایشگاهی به اثبات رسیده است و این تاثیرات بر روی انسان در حال حاضر توسط محققین فرانسوی در حال بررسی است.

علاوه بر آن استفاده از زنجبیل برای مقابله با دردهایی با منشاء التهابی (دردهای قاعدگی، عضلانی و مفصلی)، کاهش دردهای گوارشی ناشی از سوء هاضمه و نفخ و نیز کاهش دردهای میگرنی در کشورهای آسیای جنوب شرقی بسیار رایج است.

دم کرده زنجبیل تازه برای تسکین علائم سرماخوردگی (به ویژه همراه با لیمو و عسل) و همچنین آنفولانزا بسیار مفید است، چرا که در بدن تولید گرما کرده و به این وسیله تعرق را بالا می برد. حتی غرغره دم کرده آن باعث تسکین گلو درد می گردد.

افشره زنجبیل

استفاده از افشره زنجبیل (به میزان 15 تا 20 قطره) به همراه روغن زیتون جهت ماساژ روی محل درد موجب تسکین دردهای ناشی از کشیدگی عضو آسیب دیده می شود.

استفاده خوراکی از افشره زنجبیل موجب تقویت قوای جنسی، کاهش علائم تهوع و دل به هم خوردگی و همچنین تسکین علائم بیماری مسافرت می گردد.

از طرف دیگر استفاده خوراکی از افشره زنجبیل باعث کاهش کلسترول خون نیز می گردد. لذا گنجاندن آن در برنامه غذایی موجب تعدیل و کنترل چربی گشته و از جذب چربی های اضافی درون اندام ها و بافت ها نیز پیشگیری می نماید.